Van tenenkrullend politiek drukwerk tot allerhande reclamefolders, ondanks allerhande vermanende stickers op onze brievenbussen worden ze toch lustig volgepropt met zaken waar we geen boodschap aan hebben. Maar eerlijk toegegeven, van mijn energieleverancier, mijn distributienetbeheerder en van zij die mij water leveren, weet ik de boekskes wel te waarderen.

Rationeel Energiegebruik en duurzaam waterbeheer zijn immers termen die ik een warm hart toedraag en waarvan ik vind dat ze nog meer aandacht mogen krijgen. Het zal onze portemonnee, ons milieu en de toekomstige generaties aanzienlijk ten goede komen.

Maar waarom passen we diezelfde principes zo weinig toe op de wijze waarop we materialen gebruiken? Het start al in uw keuken. Roestvast stalen potten en pannen, bestek, de binnenzijde van uw vaatwasser enz., het is allemaal gemeengoed, maar door sommigen worden ze niet al te best onderhouden. En dan maar roepen en tieren dat “het roest”. Nochtans is er een simpele regel om corrosie te vermijden: hou het droog. Met andere woorden: als je roestvast stalen gerei hebt gebruikt, was het dan onmiddellijk af, droog alle hoekjes en kantjes en bewaar het op een droge plaats. Een praktische tip: hoe goed en gesofisticeerd je vaatwasser ook is, de vaat komt er NIET droog uit. Zodra je de vaatwasser opent, slaat waterdamp willens nillens neer op de vaat. Nadrogen met de keukenhanddoek is dus de boodschap. Nog een tip: Bewaar roestvast stalen gerei NIET in kasten naast of boven de dampkap. Hoe goed je dampkap ook is, als je je dagelijkse kost op het vuur hebt staan, zal er toch nog wat waterdamp links en rechts van de dampkap verloren gaan. Heb je dan roestvast stalen gerei in de nabij gelegen kastjes staan, dan zal de waterdamp op de koude oppervlakken neerslaan. Nog  een aanvullende keukentip: bewaar voor dezelfde reden ook geen gedroogd voedsel boven, links of rechts van de dampkap.

Droog houden is dus de eerste regel om corrosie tegen te gaan, maar in je boiler, in de waterleidingen of voor je tuinlampen zal dat moeilijk gaan. Idem in de industrie: vele toestellen zijn in contact met water- en stoomfracties om zo hun werk te kunnen doen. Geen nucleaire elektriciteitsproductie of heerlijke Belgische chocolade zonder water bijvoorbeeld. Hoe kunnen we in die gevallen corrosie tegen gaan? Wel, door rationeel met die materialen om te gaan. Het gebruik van allerhande waterbehandelingsmethodes, de juiste druk en temperatuur, het oordeelkundig controleren van die en nog vele andere parameters, het opstellen van een geschikte reinigingsprocedure en het ook effectief zo toepassen van die procedure, het zijn allemaal zaken die helpen om het materiaal intact te houden zonder dat we het in de afvalstroom moeten verwerken. Nog even terug naar de keuken: Het schuren van een roestvast stalen pot met een stalen of koperen borstel is compleet uit den boze; je gaat toch ook niet met een schuurspons door de teflon-beklede pot?

Afvalbeheer gaat dus niet alleen over energiebewust materialen produceren en recycleren, maar ook over het drastisch verkleinen van de afvalberg door Rationeel MateriaalGebruik (RMG), door veel meer zorg te dragen voor de materialen die er al zijn. Door er voor te zorgen dat de reeds bestaande materialen intact blijven, niet ten koste van alles, maar binnen de limieten waarvoor zij oorspronkelijk werden gemaakt. Dat geldt voor uw keuken, voor de industrie en voor de overheid.

Meer Rationeel Energiegebruik, meer duurzaam waterbeheer, EN “meer Rationeel Materiaalgebruik.” De volgende generaties zullen ons dankbaar zijn.

Frans Vos

Zaakvoerder Materials Consult bv

Lurkend van een heerlijk kopje koffie luister ik naar het relaas van Carl, een bulktransporteur. Hij is al vele jaren actief zonder noemenswaardige ongevallen, maar plots heeft het noodlot toegeslagen. Tijdens het hijsen van een container is een ketting gebroken, met onnoemelijk menselijk leed tot gevolg. De heerlijkheid van mijn kopje koffie wordt plots slechts een minuscuul detail.

De draagwijdte van een dergelijk ongeval is niet te overzien. In de eerste plaats natuurlijk de medische en morele steun die spontaan wordt gegeven aan het slachtoffer en zijn familie, aan zijn werkmakkers en allen die er nood aan hebben.

En dan op zoek naar de oorzaak … of oorzaken; de verzekeringen komen kijken, arbeidsinspectie, de eigen veiligheidsdienst enz. Wat me in ons gesprek nog het meest frappeerde, was echter niet de vraag naar de technische oorzaak op zich - die zouden we wel vinden - maar vooral de openheid en moed van Carl, die het aandurfde om de faalbaarheid van de mens – over alle geledingen van het bedrijf en ver daarbuiten – als primaire oorzaak van het accident naar voor te schuiven.

“Hoe je een ketting gebruikt en behandelt, is minstens even belangrijk als de technische kwaliteit van de ketting op zich” oreert Carl. En gelijk heeft hij. Een ketting kan op zich perfect aan alle specificaties voldoen, maar als je ze gebruikt onder belastingshoeken waarvoor ze niet geschikt is, als je ze met hamers op haar plaats probeert te kloppen, als je ze met een harde snok probeert te verschuiven of als je meer gewicht heft dan dat met een bepaald kettingtype is toegelaten, dan ben je helemaal verkeerd bezig. Dat door al dat soort acties dagelijks kettingen breken, hoeft helemaal niet te verwonderen. De schuld treft gewoonlijk niet de ketting, maar zij die de ketting verkeerd gebruiken en in sommige gevallen zelfs - al dan niet bewust - misbruiken.

Komen deze laatste situaties u bekend voor? Dan is het misschien tijd om niet alleen de kwaliteit van uw kettingen, maar vooral uw operationele procedures en hun uitvoering aan een evaluatie te onderwerpen, te superviseren en, waar nodig, aan te passen en te remediëren. Dat is andermaal de redenering van Carl, en andermaal heeft hij gelijk. Carl denkt daarbij niet alleen aan de eigen interne procedures en het toezicht daarop, maar ook aan procedures bij externe organisaties, waar interne procedures soms en al dan niet verplicht op zijn gestoeld. Als bepaalde gewoontes een inherent en bewezen veiligheidsrisico inhouden, is het toch logisch dat die gewoontes moeten veranderen? Dat is blijkbaar echter buiten bepaalde mensen en organisaties gerekend, die sociale of economische macht boven de veiligheid en gezondheid van de mensen plaatsen. Als je met het oog op winstbejag overbelasting oogluikend toelaat, als je onder het mom van efficiëntie een ketting mishandelt of als je ‘snel naar huis kunnen’ belangrijker acht dan veiligheid en gezondheid voor werknemers en werkgevers, ook dan ben je verkeerd bezig. Hij die het schoentje past, trekke het aan. En voor alle duidelijkheid … die laatste drie zinnen mag je zeker niet aan Carl, maar moet je aan ondergetekende verwijten.

“Veiligheid en gezondheid boven alles” zou de algehele strekking moeten zijn.

Mensen en organisaties die er anders over denken nodig ik van harte uit om hun alternatieve prioriteiten naar voor te schuiven, maar dan wel graag met de nodige argumentatie. Misschien kan je Carl en mij nog van gedacht doen veranderen … of …

Misschien kunnen wij jouw van gedacht doen veranderen?

Ik wens u allen een superveilige en gezonde omgeving, op het werk, thuis en eender waar u komt.

En niet te vergeten … neem aub je hoed af als je Carl tegenkomt!

Frans Vos

Zaakvoerder Materials Consult bv

Ik moest het zonet nog maar eens erkennen: fascinatie kan ver gaan. Wat voor de ene banaal is, is voor de andere een merkwaardig hoogtepunt van intens genot. Neem nu het kopje koffie dat ik dadelijk ga drinken, ontstaan dankzij heet water uit mijn waterkoker dat ik door een oerdegelijke koffiefilter heb gegoten; niet van een klassieke koffiemachine, maar wel zo één uit een doos van 10 plastic tonnetjes met een bodempje van enkele filterpapiertjes, waartussen dan de gemalen koffiebonen klaar zitten om hun zinnenprikkelende aroma’s vrij te geven.

Als het tonnetje tot aan de rand is gevuld met het langzaam doorsijpelende water, hoort een energiebewust gastronoom ook het plastic dekseltje op het tonnetje te plaatsen, opdat het eindresultaat een overheerlijke en ‘hete’ koffie zou zijn. Wat zou er nu zo fascinerend aan een plastic dekseltje kunnen zijn?

Onlangs ben ik veranderd van merk – van mij mocht de smaak net iets zachter zijn – en toen ik zonet het ‘nieuwe’ plastic dekseltje aan het afwassen was, kreeg de studie van de gebruiksvriendelijkheid de overhand in mij. Het viel mij op dat het nieuwe dekseltje veel meer hoekjes en kantjes bevatte waarin het vocht en bijhorende schuim welig kon tieren; zelfs na twee keer spoelen bleef het een hele klus om dat ding met mijn keukenhanddoek aan alle kanten droog te krijgen. Niet dat ik een hygiënefreak ben – de bacteriën hebben ook hun rechten - maar er zijn toch ergens grenzen in wat ik nog tolereer. Te veel hoekjes en kantjes aan iets dat de manuele of echte wasmachine moet passeren maakt mij toch iets zenuwachtiger, want niet alle restjes die in de hoekjes en kantjes blijven hangen, gaan volledig verdwenen zijn. Geef mij maar huisraad waar geen onnodige randen en kantjes aan zijn. Nu ja, soms hebben die ook een belangrijke(re) andere functie natuurlijk, zoals stevigheid en plaatsvastheid, waar de nieuwe dekseltjes dan weer super in zijn.

Stevigheid is trouwens niet het enige voordeel van mijn nieuwe lichting plastic dekseltjes, ook de nieuwe tonnetjes mogen er op dat vlak best wel zijn. Daar waar de oude tonnetjes plots ovaalvormig werden onder invloed van het hete water dat weldra koffie zal zijn, blijven de nieuwe tonnetjes standvastig hun ronde zelf zijn. Het nieuwe plastic dekseltje op het nieuwe tonnetje plaatsen is dus veel gemakkelijker dan het oude dekseltje op het oude tonnetje zetten; voor dat laatste moest je eigenlijk al best handig zijn.

En zo haalt mijn nieuwe dekseltje – plotse bron van heerlijke fascinatie – het dan toch van zijn voorganger … de gebruiksvriendelijkheid van het ‘op het tonnetje plaatsen’ compenseert ruimschoots de kantjes en randjes van het moeilijker afwasbare design.

Of hoe een kopje koffie ook eens helemaal anders fascinerend kan zijn.

Laat de koffie smaken, en vergeet het belangrijkste niet … neem er ook een heerlijk stukje Belgische chocolade bij. Pure verwennerij.

Op uw gezondheid!

Frans Vos

Zaakvoerder Materials Consult bv

© Frans Vos, zaakvoerder Materials Consult

In de media, in sommige vaktijdschriften en zelfs in sommige woordenboeken gebeurt het nog al te veel: Een woord een betekenis toedichten die het technisch gezien eigenlijk niet heeft. Zo worden de woorden “roest” en “corrosie” door sommige auteurs blijkbaar als synoniemen aanzien, maar zijn ze dat eigenlijk wel?

Corrosie is het in oplossing gaan van een metaal, bv. in water. Dat mechanisme is enigszins vergelijkbaar met het oplossen van keukenzout in water. Als je keukenzout in een pot water doet in een hoeveelheid die onder de zogenaamde ‘oplosbaarheidslimiet’ van zout in water ligt, zal het zout ontbinden in zijn bouwstenen: natrium- en chloorionen. Als de zoutconcentratie onder de oplosbaarheidslimiet van zout in water blijft, zal je dus niet zien dat er zout in het water zit. Wat met keukenzout in water gebeurt, kan ook gebeuren met metalen: ze gaan in oplossing, waarbij voor staal bv. ijzeratomen ‘in oplossing gaan’, waardoor er ijzerionen in het water terecht komen. Dat laatste is “corrosie”. Echter, zolang de oplosbaarheidslimiet van die ijzerionen in water niet wordt overschreden, zie je daar niets van. Of met andere woorden: “Er is nog geen roest, maar al wel corrosie”, dus het verlies van metaal, dus het verlies van sterkte enz. Of nog anders: “Je kan perfect corrosie hebben, zonder dat je ook maar een plekje roest ziet."

Wat is roest dan wel? Roest ontstaat bij het overschrijden van de oplosbaarheidslimiet van de ijzerionen in het water. Even terugkeren naar de vergelijking met het keukenzout. Als je zout blijft toevoegen aan de pot water, zal o p een bepaald ogenblik de oplosbaarheidslimiet van het zout in water worden overschreden. Vanaf dat ogenblik zal al het zout dat je nog toevoegt ‘te veel’ zijn voor de oplossing en zal het ‘te veel’ niet meer in oplossing gaan, maar zichtbaar neerslaan op de bodem van de pot. Een andere analogie: als je een pot water hebt waarin de oplosbaarheidslimiet van het zout niet is overschreden, maar je begint het water te koken, zal op een bepaald ogenblik de oplosbaarheidslimiet wel worden overschreden: door het verlies van water stijgt de zoutconcentratie, wat bij overschrijding van de oplosbaarheidslimiet leidt tot het terug aan elkaar binden van natrium- en chloorionen, dus het neerslaan van zoutkristallen. Terug naar het staal: als de oplosbaarheidslimiet van de ijzerionen in het water wordt overschreden, zal de overmaat aan ijzerionen neerslaan door een verbinding aan te gaan met hydroxide-ionen of zuurstof. Deze chemische verbinding slaat dan neer op de plaats van corrosie of elders; die chemische verbinding tussen ijzerionen en hydroxide-ionen of zuurstof, dat is “roest”.

Als ik de voorgaande twee alinea’s samenvat, komt het dus op het volgende neer: roest is geen corrosie, maar is wel een mogelijk gevolg van corrosie.

Taal zou moeten worden gebruikt om mensen correct en duidelijk te informeren. Doordat sommigen ‘corrosie’ en ‘roest’ als synoniemen gebruiken, wordt er vanuit technisch standpunt grote onduidelijkheid gecreëerd. Jammer genoeg laten vele mensen in de industrie zich ook misleiden. Ook in de industrie wachten nog altijd veel te veel mensen ‘tot ze roest zien’ of ‘tot het roest’ alvorens in te grijpen. Maar dan is het in vele gevallen te laat. De corrosie, het verlies van metaal, is al lang daarvoor begonnen.

Deze blog werd eveneens gepubliceerd in het tijdschrift 'Oppervlaktetechnieken', onder de rubriek 'Mijn mening', juni (2020), 37-37.
'Oppervlaktetechnieken' is een uitgave van de Vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland.